DE EENZAME EEUW – NOREENA HERTZ

@dank aan Spectrum Uitgeverij

De eenzame eeuw, Het herstellen van menselijk contact in een wereld die steeds verder ontrafelt ‘ van Noreena Hertz, is een boek dat ik zonder meer aan iedereen, maar dan ook aan iedereen zou willen aanraden. Al helemaal in deze wereldwijde en in België stringente coronacrisis. Dit is mijn super leestip voor deze donkere tijd. Want het brengt ook licht in de duisternis.

Het is belangwekkend omdat het spreekt over eenzaamheid in een brede context, hoe ze ons fysiek, sociaal en economisch beïnvloedt,. Eenzaamheid als een probleem mee gecreëerd door onze neoliberale samenleving. Als een probleem waar we allen zelf mee een stuk verantwoordelijk voor zijn en tegelijk de dupe van zijn. Het is een nagel op de kop. De focus kwam sinds Thatcher inde ‘80 op het ik en het individu te liggen, mensen als concurrenten van elkaar, tegen elkaar, niet meer met elkaar.

Economie is de methode ; het doel is om hart en ziel te veranderen” (Thatcher) In veel opzichten heeft het neoliberalisme dit doel bereikt. Het veranderde namelijk fundamenteel hoe we tegen elkaar aankeken en welke verplichtingen we jegens elkaar voelden, door de waarde die deze ideologie hechtte aan eigenschappen als hyperconcurrerend zijn en het nastreven van het eigen belang, ongeacht de consequenties. Het gaat er niet om dat mensen in wezen egoïstisch zijn-onderzoek binnen de evolutiebiologie maakt duidelijk dat we dat niet zijn. Politici waren actieve voorstanders van een zelfzuchtige mentaliteit waarbij de mens de mens een wolf is, en ‘hebzucht is goed'(..) Als gevolg daarvan werden eigenschappen als solidariteit, vriendelijkheid en onderlinge zorg niet alleen ondergewaardeerd, maar zelfs als irrelevante menselijke trekjes beschouwd.Onder het neoliberaisme werden we gereduceerd tot Homo economicus, rationele mensen die louter bezield worden door eigenbelang.” (Noreena Hertz, De eenzame eeuw)

De ik-cultus is doorgedrongen tot diep in onze samenleving. Tot in de popsongs zijn de teksten geëvolueerd van ‘wij’ en “ons” naar de cultus van ‘ik’. Met tal van voorbeelden toont Hertz hoe ons politiek-maatschappelijk systeem ons vervreemdt van elkaar, en hoe de geboden oplossingen onze samenleving vaak nog meer ontrafelen in plaats van te verbinden. Hoe eenzaamheid kan leiden tot ook politiek extremisme, om maar ergens bij te horen.

Doorgaans wordt eenzaamheid niet zo voorgesteld. Doorgaans hebben we het over  eenzaamheid in een zeer enge context. Over ‘de eenzamen” als de groep waar we niks mee te maken hebben, en die het voor een stuk aan zichzelf te danken hebben. Door oud of ziek te worden of zoiets. Laat ze het dan ook zelf oplossen.

Daar heb ik in het deel van mijn zieke leven, al vaker mee te maken gehad.

Maar door lang en dikwijls naar die eenzaamheid te kijken, die te onderzoeken en de mechanismen te proberen begrijpen die ze veroorzaken, leerde ik dat niet ikzelf en de ziekte de allergrootste verantwoordelijken zijn voor de eenzaamheid die me kan treffen, maar vooral hoe onze maatschappij en ons ik-gerichte handelen functioneert.

De organisatie ervan werkt de eenzaamheid absoluut in de hand, al helemaal van zodra je gaat afwijken van het neoliberale stramien, dat is : niet meer werkt, niet meer opbrengt, niet meer kan meedoen en niet meer consumeert.

Al spreekt Hertz zo goed als niet over ziekte als factor ((chronische) ziekte wordt in bijna elke discours vergeten) toch ben ik zeer opgetogen om ook mijn persoonlijke bevindingen in dit boek zo uitgebreid en gestaafd terug te vinden. Het voelt wat als begrepen en erkend worden. Ze is een auteur de me al van in de jaren negentig boeit omwille van haar heldere analyses en begrijpelijke intelligente uitgekiende schrijfstijl.

In mijn blogs benader ik het thema eenzaamheid vanuit mijn ervaring en gevoelens. In dit boek wordt het veel breder gekaderd en onderbouwd met studies, helder uitgelegd. Als een zeer breed maatschappelijk gegeven

Omdat we zelf de structuur van de samenleving mee in stand houden , die die eenzaamheid organiseert, is het voor wie eenzaamheid ervaart, net heel moeilijk om er uit te geraken. Het percentage mensen dat erkent eenzaam te zijn, is nogal verontrustend hoog, in alle bevolkingslagen en -groepen.

De fysieke aanraking is een van de meest fundamentele manieren waarop we ons dicht bij anderen kunnen voelen. Onderzoek toont aan dat zelfs een korte streling een vlaag van activiteit in de nervus vagus teweegbrengt die onze hartslag vertraagt, angst vermindert en oxytocine afgeeft, het zogenaamde ‘liefdeshormoon’. Een onderzoek van University College London wees uit dat het langzame, zachte strelen van een vreemdeling de pijn van sociale uitsluiting vermindert, zelfs als er helemaal geen woorden werden gewisseld.” (Noreena Hertz, De eenzame eeuw)

Als we durven erkennen dat we onszelf ook regelmatig uitgesloten en eenzaam voelen, bijvoorbeeld doordat we ons politiek niet meer vertegenwoordigd zien, of maatschappelijk, ons om verschillende redenen niet gehoord en gezien weten, of doordat we te hard moeten meerennen in de productie- en winstketen, zodat we geen tijd meer hebben voor onze gemeenschap en de anderen, of die niet willen maken, doordat we hebben leren denken dat ieder maar beter zijn eigen boontjes moet doppen, pas dan kunnen we weer zien wat we met z’n allen missen : dat gemeenschapsgevoel, dat er mogen bij horen. Dat niet hebben vertwijfeld ons en drijft ons (on)zichtbaar uit elkaar.

Dat blijkt telkens de kern te zijn van wat mensen uiteindelijk echt gelukkig maakt. Erbij horen en ons inzetten voor elkaar, zonder er iets van terug te verwachten. Zinvolle verbindingen en relaties, fysiek, ver weg van het verdienmodel.

Normale sociale menselijke relaties worden systematisch ontwricht door oa. geïnstalleerd tijdsgebrek,  digitalisering, sociale media, controlesoftware bij telewerk, verregaande robotisering in de zorg- en sexindustrie, waardoor we tegelijk verleren hoe met elkaar om te gaan en er wantrouwen ontstaat.

Zo moeten mensen hun toevlucht nemen tot betalend gezelschap, Rent-a-Friend, knuffelaars voor 80 dollar per sessie, als ze het geld ervoor hebben, kijken ze op youtube naar binge-eters om niet alleen hoeven te eten. 

Allemaal basisbehoeften waarin we elkaar niet meer (kunnen) voorzien.

Alles wordt vermarkt, tot het gemeenschapsgevoel zélf.

Wanneer deze waarborgen van de verbondenheid wegvallen, wanneer mensen het gevoel hebben dat ze elkaar niet kunnen vertrouwen, niet van elkaar op aan kunnen en op zichzelf zijn teruggeworpen, hetzij emotioneel, economisch, sociaal of cultureel, wanneer mensen niet geloven dat de staat op hun belangen let en zich gemarginaliseerd of in de steek gelaten voelen, versplintert en polariseert niet alleen de samenleving, maar verliezen mensen ook het vertrouwen in de politiek zelf.” (Noreena Hertz, De eenzame eeuw)

De covid19 crisis maakt het contactloze leven nog groter. De sociale en emotionele gevolgen ervan zullen we zelf mee moeten herstellen.

Ook de architectuur van de steden, van onze leefomgeving, oa.de afbouw van gemeenschapsruimten, de stadsruimte ontgroenen tot zelfs ontoegankelijk maken voor daklozen etc. verdoemen ons tot sociaal isolement. De ik-cultuur van het neoliberalisme maakt de gemeenschap kapot.

Dit boekt analyseert en levert een kijk op de vele facetten van eenzaamheid. Het betoogt hoe we ertegen in kunnen gaan en wat voor oplossingen er zijn.

Fysiek samenkomen zorgt voor iets heel waardevols, waarvan digitale relaties en zelfs het praten via videodiensten zoals Zoom slechts bleke imitaties zijn. Als we het wit van elkaars ogen kunnen zien en non-verbale signalen als lichaamstaal en zelfs lichaamsgeur kunnen opvangen, zijn we het best in staat om empathie te voelen en wederkerigheid en samenwerking te oefenen. Het is ook veel moeilijker om weg te lopen als je het oneens bent met iemand dan om uit te loggen of op te hangen.” (Noreena Hertz, De eenzame eeuw)

Oplossingen die een doorgedreven cultuurverandering vragen van ons allemaal.

En vooral ook van politici – die wij kiezen – bedrijven en multinationals.

Eenzaamheid is niet alleen een subjectieve gemoedstoestand. Het is ook een collectieve gemoedstoestand die een enorme tol eist van onszelf als individu en van de samenleving als geheel, en bijdraagt aan de dood van miljoenen mensen per jaar. Dat kost de wereldeconomie miljarden en vormt een grote bedreiging voor de tolerante en inclusieve democratie.
Zelfs al voordat het coronavirus toesloeg, was dit de eenzame eeuw. Het virus maakt echter nog beter duidelijk hoe onverzorgd en ongesteund velen van ons zich voelen, niet alleen door vrienden of familie, maar ook door onze werkgevers en de staat; hoe ontkoppeld velen van ons zijn, niet alleen van degenen met wie we het nauwst verbonden zijn”
(Noreena Hertz, De eenzame eeuw)

Uiteindelijk komt het er steeds op neer : zorgen we voor elkaar, willen we er zijn voor elkaar, zullen we samen eten, iemand uitnodigen, energie investeren in de andere en in contact, zorgen dat we een democratische gemeenschap oefenen en vormen, of niet? En zo onze eenzaamheid en ontrafeling tegen gaan of niet? Of behouden we deze samenleving waarin wat normaal moet zijn -samen leven, gezelschap, zorg voor elkaar en dat gratis zonder factuur- een luxe wordt voor de kleine groep die het geld heeft om ervoor te  betalen?

Waar gaan we met zn allen voor, hoe willen we leven en hoe willen we ons voelen?

De complexiteit van dit alles wordt hier helder beschreven aan de hand van vele voorbeelden en studies. Het boek leest makkelijk en loopt als een trein, wat veel voordelen heeft als je ziek bent zoals ik. Het kwam pas vorige week onder mijn aandacht, en toch slaagde ik er in het op een aantal dagen met mijn krakkemikkig brein redelijk gelezen te krijgen. Dat gebeurt me zelden.

Haal het in huis, lees het en werk mee aan een betere samenleving, vandaag al. Bel iemand op, nodig iemand uit, op afstand wel dezer dagen of online, want het kan in België echt even niet, hou in elk geval actief menselijk contact. De goeie kant van de sociale media kan hierbij helpen, om het ergste te voorkomen. En zodra de coronatoestand het toelaat, wees er fysiek voor elkaar, zelfs al moet het met sommigen nog op veilige afstand. En er komt weer dag dat we elkaar weer mogen vast pakken en aanraken. Laten we dat dan ook uitbundig vieren en blijvend waarderen. Laten we de democratie, de inclusie en de gemeenschap actief oefenen en beoefenen. We hebben het nodig. We hebben elkaar nodig willen we als mensensoort overleven.

De geest vermijdt veel leed en pijn indien er vrienden om het mee te dragen zijn.” Edgar in King Lear.(Noreena Hertz, De eenzame eeuw)

Laat mensen zich gehoord en gezien voelen”(Noreena Hertz, De eenzame eeuw)

Oefen democratie”(Noreena Hertz, De eenzame eeuw)

Je kunt gemeenschap niet kopen, je moet het oefenen”(Noreena Hertz, De eenzame eeuw)

Verandering is mogelijk”(Noreena Hertz, De eenzame eeuw)

 

De eenzame eeuw van Noreena Hertz (klik op haar naam voor de wikipedia infopagina) werd vertaald door Eric Strijbos uit het Engels en werd uitgegeven bij Spectrum, Uitgeverij Unieboek / Het Spectrum bv, Amsterdam 2020. 

‘The Lonely Century’ is de oorspronkelijke titel. Hertz heeft een boeiende levensloop en is op dit moment  hoogleraar in de Global Political Economy (politieke wereldeconomie) aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam en Associate Director van het Centre for International Business and Management aan de Universiteit van Cambridge (Engeland). Daarnaast is Noreena Hertz sinds 1 september 2009 Professor of Global Sustainability and Finance aan Duisenberg school of finance in Amsterdam.

Omslagontwerp : Jamie Keenan

Omslagontwerp Nederlandse editie : DPS Design&Prepress Studio, Amsterdam.

Ik kreeg de toestemming van de uitgeverij om de foto bovenaan te gebruiken en een hoogwaardig exemplaar om te publiceren toegestuurd.

 

Scroll to top
error: Afbeeldingen zijn beschermd !!