Afgelopen jaar is Pieter Brueghel de Oude uitgebreid gevierd. Onder andere in het museum Mayer van den Bergh in Antwerpen. Er loopt de bijzondere tentoonstelling : Madonna ontmoet Dulle Griet.
Ik had me al de hele tijd voorgenomen eens te gaan kijken, maar de situatie liet het niet toe.
Ik was wel nieuwsgierig geworden naar Breughel, omdat hij in ons gemeenschappelijk geheugen een vaste plek heeft, maar ik er zoveel meer over las dan alleen maar de kerel van de boerenbruiloften en de rijstpap.
En toen postte Jeroen Olyslaegers op zijn Facebook pagina nog eens een link naar de tentoonstelling, in zijn schrijversresidentie, het Museum Mayer van den Bergh.
Ik antwoordde dat ik zou proberen langs te gaan, ik dacht verkeerdelijk dat ze 31 december 2019 teneinde liep. Ik hoopte écht dat het me nog zou lukken, er waren maanden voorbij, ik wilde ze zien.
Daarop stuurde hij me een berichtje, dat hij me graag een persoonlijke rondleiding wilde geven wanneer ik kwam. Wat een tof voorstel voorstel vond ik dat, en stemde volgaarne toe!
Nu hoopte ik zéker vurig dat mijn lijf ergens op een dag zou meewillen.
Facebook houdt natuurlijk niks geheim – wat best vervelend, is soms, naast alle andere onbetamelijke fratsen van dat medium – maar voor mensen die aan huis gebonden zijn of geïsoleerd moeten leven, is en blijft het een venster op de wereld, en in dit geval was het wel fijn.
Een van mijn beste vriendinnen, Kristien, las mijn antwoord en schreef eronder, iets als : ‘een kerstuitstapje Katrien?’. ’Ja’, repliceerde ik.
De voorzienigheid gooide me zomaar deze twee geschenkjes in de schoot, ik voelde dat ik ze wilde uitpakken. Ik had me deze zomer voorgenomen, om per jaar toch een paar tentoonstellingen te proberen doen, hoewel dat fysiek heel zwaar is. Wel, deze zou dan de tweede zijn, net voor het jaar teneinde was.
Vooral met zo een uitnodigingen, ik wilde het laten gebeuren, koppigweg.
Data, agenda’s en co brachten ons pas op het eind van 2019, op 29 december samen.
Het bijzondere en hartverwarmende voor mij is ook dat Kristien en Jeroen allebei mensen zijn, die zeer actief zijn in de kunsten en culturele wereld. Kristien (De Proost) is actrice, theatermaakster, schrijfster, Jeroen schrijver en performer van zijn teksten. Dat brengt altijd die extra prikkel, die extra connectie mee met mijn vroegere leven, maar ook met een stukje van die diepe kern in mij, die nieuwsgierig blijft naar de kunsten en wat er allemaal in die wereld gebeurt.
Ik ben er niet meer bij, maar zij brengen het mijn leven binnen. Zij maken de brug, leggen de verbinding waar je zo naar snakt als je voor een groot stuk, ziek uit de maatschappij valt, en vanop Tadziekistan ligt toe te kijken. Dat is zo belangrijk. Ik hoor Kristien graag vertellen over haar tournees en repetitieprocessen, we wisselen van gedachten, discussiëren, dat is een beetje zoals vroeger. Soms komt ze een paar uur hier zitten om te schrijven en me gezelschap te houden, daarna eten we samen. Ze houdt mijn deels defecte brein een stukje mee scherp en jong. Ik geniet daarvan. Het is helpend. Een stuk het gevoel hebben en vooral krijgen, van er nog bij te horen. Jeroen kwam al twee keer eens voorlezen uit zijn boek in wording, uit mede menselijkheid, omdat hij mijn toestand kent en graag iets wil doen om het aangenamer te maken.Hoe goed is dat? Toen ik werkte, ontmoette ik soms vanzelf schrijvers, had ik de eer met hen samen te werken, dat was altijd verrijkend. Dat is allemaal weg gevallen nu. En als er dan wel mensen actief komen aankloppen, dan vind ik dat echt een hele eer, dan stap ik zelf ook over de brug, strompelend als het moet en voor zover het kan natuurlijk.
De schrijver in residentie Jeroen Olyslaegers stond ons met tickets en al galant op te wachten aan de ingang. Alles geregeld, niks lang aanschuiven, heerlijk!
We trokken meteen naar de ‘Dulle Griet’. Al meteen dit belangrijke feit : Brueghel zelf gaf het werk géén naam! De ‘Dulle Griet’ is pas achteraf gekomen. Het was Karel van Mander, die het werk zo benoemde, in zijn Schilderboeck (1604) en dat beïnvloedde al die tijd ons kijken en waarschijnlijk ook ons denken.
Het is een prachtig gerestaureerd schilderij, met wat een veelheid aan figuren en toestanden, raadsels en vraagtekens.
Wie was de opdrachtgever voor dit werk, dat met op de achtergrond een grote brand, een groot gezicht met een open mond, de mond van de hel, chaos, drek, een geld schijtende reus, een vluchtende misschien gesluierde vrouw voorstelde? Waar liep ze heen? Want niet richting hel? Wie was ze? Ze staat zo centraal in het werk? Was het geheel een variatie op de christelijke finale dag des Oordeels, zonder religieuze connotaties? Behalve misschien de blauwe kleur van haar rok, die alleen voor Maria’s werd gebruikt in die tijd? En tegelijk werd er ineen ander deel van het op kostbaar hout geschilderde werk, nog vrolijk verder gezopen. Vrouwen elders knevelden de duivel, een hoopje soldaten of wachters rechts onder, wat stonden ze daar te doen? Het schilderij bleek ook nog, met permissie voor de woordspeling, brandend actueel . De achtergrond is die van een grote brand, een stad,? Een verwijzing naar het vagevuur, het einde der tijden? je ziet allerlei Jeroen Bosch-achtige taferelen, metaforen of kronieken voor/van een chaos, de mogelijke onrust die waarschijnlijk al voelbaar was voor de de beeldenstorm die twee jaar later plaats zou plaats vinden.
Ons huidige politieke klimaat blijkt ook steeds instabieler te worden, wereldwijd zijn er onlusten, betogingen, is er onvrede onder de bevolking, terwijl een ander deel zich er niks van aantrekt en maar door feest. Het vuur doet je nu ook meteen denken aan de branden in grote delen van Australië, die op het moment dat ik dit schrijf nog steeds niet geblust geraken en zich blijven verspreiden. Branden die niet door de natuur, maar grotendeels door de mens zijn veroorzaakt, door geldzucht en wanbeleid.Afgelopen jaar stond een groot deel van het Amazonewoud ook om die reden in brand. De natuur is moede en de verandering in het klimaat door de mens veroorzaakt, is meer dan een voldongen feit. Het zorgt voor rampen, hier droogte en enorme vuren, daar alles verwoestende overstromingen, en we weten niet wat nog komen gaat. Waarom is die Breughel nog zo actueel vraag je je af? Leren we niks bij?La condition humaine?
Wel een half uur lang gaf Jeroen uitleg over het werk, we stelden vragen, stropten de boel op, terwijl de woorden en volzinnen uit zijn mond rolden. Gelukkig luisterden de meeste omstaanders even geboeid graag mee. Een groot tumultueus raadsel, dat schilderij, vol met details van allerlei toestanden. Imposant.
Mijn krachten taanden. Hoewel er nog een hele hoop schilderijen hingen, rustten we even op een bank bij een tijdgenoot van Breughel, die een soort huis van vertier had geschilderd, met vette verwijzingen, allemaal de moeite. Nu ik er toch was, besloten we nog één werk te gaan bekijken: Agnes Sorel door Jean Fouquet . De maîtresse van Karel VII, die aan het hof de blote schouder als nieuwe modetrend lanceerde. Ze is afgebeeld als een soort Madonna dat een kind de borst geeft. Maar geen van beide zijn bijzonder geïnteresseerd. De madonna leek me eerder een dekmantel te zijn om de volle borst van de mooie Agnes uitgebeeld te krijgen. Siliconen zei een mede bewonderaar als grap. It’s all in the eye of the beholder! Zeer bijzonder, steels, erotisch, en verbazend modern ogend voor die tijd.
En toen was mijn bobijn helemaal op. Nu kon ik vroeger ook maar een beperkt aantal werken in me opnemen als ik in musea was. De indrukken die werken nalaten, zijn vaak zo vervullend of intens, dat je er eigenlijk maar een paar echt tot je kan nemen. We herkenden dat gevoel alledrie.
Maar de dag van vandaag is het hier toch nog wat anders. De motor en carrosserie kapot.
We gingen onze jassen halen, en aan de balie zag ik De Dulle Griet van Suske en Wiske.
‘Ha, die heb ik sinds mijn jeugd niet meer gezien’ zei ik. De medewerker van het museum was trots dat hij de herdruk er had door gekregen, hij had er zo hard voor moeten pleiten, om dit album te verkrijgen in de context van de tentoonstelling. Een collectors item!
Ik was al redelijk suf van de inspanning en brainfog en stond onbeslist te treuzelen. En voor ik het goed en wel besefte, kreeg ik er één cadeau van Olyslaegers! Waar heb ik dat toch verdiend, denk ik dan. Merci !!
Wel heel leuk voor kinderen ook ( ik reken mezelf daar nog steeds toe), zo kunnen ze ook op een andere manier kennis maken met deze imposante vrouw en dito schilder.
We besloten nog een koffie te gaan drinken, ik was extreem blij dat ik me in de grote zetel van het etablissement kon ploffen.
We babbelden nog wat, en Jeroen vertrok.
Kristien en ik bestelden nog een tweede drank, maar wat toen werd besproken, zijn hartsgeheimen tussen vriendinnen, en die blijven waar ze horen: in onze harten.
Dit zijn kleine gouden randen, die mijn leven draaglijk maken en verrijken.
Ik waardeer dat ik hoe beperkt ook, toch nog betrokken word bij het leven in de kunsten. Het redt me van de vergeetput, als ik je toestemming krijg om even wat dramatischer te klinken.
Soms schrijf ik graag over kunstenaars, of citeer hen, omdat ze vandaag, meer dan ooit de aandacht verdienen, en meer en meer onder druk komen te staan. Ze zijn mee de humus van de samenleving, geven een open visie, zijn de verdedigers van de verbeelding en de creativiteit, het kritisch denken en breed gelaagd kijken, soms zelfs in de toekomst, weg van het uniforme, opgelegde. Het belang van de diverse kunst- en uitdrukkingsvormen in een samenleving is heel groot. (Bij Links op deze site, vind je daarover een interessant item)
Sommige van mijn kleine ervaringen met hen, deel ik graag omdat je misschien ook thuis zit en niet buiten kan, en ik je zo een glimpje goud kan meegeven, some golden dust, waar je hopelijk ook iets aan hebt. Omdat ik zelf ook vaak gouden stofjes probeert te vangen in mijn web, om de dag mee door te komen, wanneer ik te slecht ben voor wat dan ook. Dul als het ware. In het veelvoud van zijn mooie betekenissen.
Dul als bijvoeglijk naamwoord betekent in verouderde taal :dwaas, kwaad, zot, in het Vlaams : stoutmoedig, dapper, kordaat. (Van Daele en Vlaams woordenboek online)
Ik kies voor ‘stoutmoedig, dapper, kordaat’. Want zo kwam ze me over die vrouw, op dit schilderij. Ik vond het verhelderend te weten dat Breughel die naam zelf niet had verzonnen. Hij bracht me altijd in de war.
Voor wie interesse heeft : er is op 24/1 een open gespreksavond rond de Dulle Griet, met Olyslaegers en gasten, in het museum Mayer van den Bergh. De tentoonstelling loopt nog tot eind 2020! Een aanrader! Alle correcte info op www.museummayervandenbergh.be .Jeroen Olyslaegers brak als schrijver in 2016 internationaal door met zijn roman Wil, die intussen in verschillende talen is verschenen, en dit jaar ook in het Engels. The Times koos de oorlogsroman “Wil” van hem uit als een van de tien beste historische fictieboeken van 2019!Wildevrouw, zal eind 2020 uitgegeven worden.
Kristien De Proost toerde afgelopen jaren rond in binnen- en buitenland met oa. Tristero en haar eigen geschreven monoloog ‘Toestand’, met La Reprise, Histoire(s) du Theâtre (I) van Milo Rau. Ze werd in 2019 genomineerd voor beste actrice door de Acteursgilde België, en voor de Theo D’Or in Nederland, met de voorstelling All Inclusive. In maart 2020 gaat ze in première met ‘Simon, Garfunkel, My Sister and Me’, waaraan ze momenteel met oa.Bwanga Pilipili schrijft en repeteert. Info op met toestemming voor de vermelding http://www.nona.be
De foto’s van de schilderijen zijn publiek domein (wikipedia)
Agnes Sorel door Fouquet ca 1450