“‘Tis better to have loved and lost
Than never to have loved at all”
Ik wilde iets schrijven over rouwen en verlies, maar voor nu wil ik het hier bij houden.
Omdat deze zin veel perfect samenvat.
En helpend troostend is. En mooi. Je kan diep verdrietig en van slag zijn, als je bijvoorbeeld iemand verliest van wie je heel veel was gaan houden. Maar als je dan weet dat het
‘beter is dat je hebt liefgehad en hebt verloren
dan helemaal nooit te hebben liefgehad’
dan geeft dat een warm gevoel, dat je tenminste in staat was en bent tot liefhebben. Dat je die persoon tenminste hebt graag gezien. Dat je liefde kon voelen en geven. Ook al kon hij of zij dat niet of niet meer. Dat je wanneer je door ziekte van de belangrijkste aspecten uit je leven verliest, dat je tenminste hiéld van je leven, dat het goed was, dat je leefde naar je hart, anders zou het zo geen pijn doen, al dat verlies. Dat je gelukkig niet hoefde tot de ontdekking te komen door je ziekte dat je je leven eigenlijk niet zo leuk vond, maar wel integendeel. Dat je er zo vreselijk van hield dat het je alle tijd vraagt om het verlies ervan te verwerken.
De zin komt uit een gedicht van de victoriaanse dichter Alfred Lord Tennyson In Memoriam:27, 1850:
I hold it true, whate’er befall;
I feel it, when I sorrow most;
‘Tis better to have loved and lost
Than never to have loved at all.
Al jaren zit hij in mijn hoofd, en telkens de liefde pijn doet, dan breng ik me hem voor de geest en dan probeer ik dankbaar te zijn dat ik tenminste kon en kan liefhebben. Ook al is het niet altijd makkelijk.
Er valt heel veel te zeggen over rouwen en al helemaal bij chronische ziekte. En ik ben ook al vaak begonnen erover te schrijven, en ik schrijf pagina’s vol. Het is immers niet min wat je verliest door chronische ziekte, mensen hebben geen idee. Je liefdes, je werk, je leven, je plek in de samenleving, heel veel facetten van je identiteit, je lijf, je dromen.. en nog zoveel meer.. En je moet het er allemaal maar bij nemen, ermee omgaan zonder richtlijn of script. En zonder dat deze verliezen veel erkenning krijgen. Dàt is soms nog het moeilijkste. Waardoor je er nog meer alleen voor kan staan. Als er iemand sterft bijvoorbeeld, wordt het verlies en het rouwen meteen door iedereen erkend. Als je chronisch ziek wordt heel vaak niet. Al helemaal niet bij weinig erkende ziektes. Voornamelijk omdat mensen er niet aan willen, omdat het te heftig is om zich voor te stellen. Dat je je hele leven kan verliezen, mét je gezondheid alles wat je hebt opgebouwd. En heftig is het. Wees maar zeker. En toch moet jij als getroffene, het doen. Het is ook een rouwen dat vaak blijft duren. Omdat je niet in één proces alle verliezen kan verwerken. Dat zou handig en makkelijk zijn. Vind ik ook. Maar zo werkt het niet helaas. Elk verlies heeft zijn eigen apart proces. En al die processen doorkruisen elkaar. In hun meer of mindere heftigheid. Op hun eigen tempo en elk met een ander ritme. Je kan er van proberen weg te lopen en ze proberen te ontkennen, van alles verzinnen en doen, maar wees zeker, onverwerkt verdriet haalt je altijd in. Tot je het in de ogen kijkt. En er komen vaak nieuwe processen bij. Omdat bij ziekte het ene verlies het andere soms in gang zet. Als je niet meer kan auto rijden bijvoorbeeld, of vlot het openbaar vervoer nemen, bedenk dan eens wat dat in zijn kielzog allemaal meebrengt aan beperkingen..waar je ook weer mee om moet. Of je kan geen kinderen krijgen door die ziekte, of je lief verlaat je, of je toestand gaat achteruit, wat een gevolgen dat weer allemaal kan hebben. Je creativiteit wordt dan diep aangesproken. Ik krijg het voorlopig niet gebald in een blog. En overigens, in heel veel teksten hier wordt het rouwen en verlies vaak aangeraakt en beschreven, in stukjes en brokjes. Zoals het proces van rouwen zelf gaat. In stukken en brokken. Misschien is dat de manier. De enige manier.
Nick Cave schreef in zijn laatste issue #95 een innige en bijzonder intelligente samenvatting over rouwen ook :
“I can only say (…) that in time, there is a way, not out of grief, but deep within it.”
En dat vat de hele essentie samen. Verlies, verdriet is niet iets wat voorbij gaat, maar waar je mee omgaat en deel van je leven wordt, en zich in het beste geval transformeert naar iets anders dan alleen maar het rauwe van dat verlies en van dat verdriet.
“Mettertijd is er een weg, niet uit het lijden weg, maar één er diep doorheen.”
Mooier kan je het toch nauwelijks verwoorden..
Dit is weer een stuk. Waarschijnlijk volgt er later weer eens een brok. Tot dan.
De foto hierboven is een digitale bewerking die ik maakte van een foto die ik nam, ergens 2014-2015. Die kreeg toen de titel ‘Lost Love’.