Een heel mooi geschenk was dat vorig jaar, die lezenaar. Onverwacht en uit het hart. Een dierbare vriend liet hem voor me maken, uniek, origineel en echt, bij een van de beste meubelmakers die ons land kent.
Hoe dat zo kwam?
Ergens in die tijd ervoor, vond ik een goeie tekst die beschreef hoe het kan zijn als de cognitieve disfuncties hevig opleven, een Amerikaanse tekende het op geloof ik.
Het ging over hoe woorden niet meer in je hoofd komen, hoe het voelt als je concentratie faalt zodat je niet meer goed kan lezen, hoe spreken soms ineens een klus kan worden, het ging veel over taal, of meer bepaald het falen van de functies die ertoe brengen.
De mensen rondom mij maken het ook wel eens mee, dat ik er midden in een zin niet meer uit geraak, of de woorden niet vind of ze plots moeilijk kan uitspreken, of de conversatie niet meer goed kan volgen, zomaar ineens, zonder aankondiging. Je kan er zelf niet bij hoe zoiets in godsnaam mogelijk is. Je voelt het gebeuren, bent getuige, en er is even niks wat je kan doen. Het is ook niet gewoon a slip of the tongue, of even de aandacht kwijt, nee het is plots een klein zwart gat, seconden van niks meer weten, blanco wit. Op zo een moment ben je aangewezen op degenen die bij je zijn. Als je de woorden niet meer vind, beschrijf je ze, tot je gezel weet wat je wil zeggen. Of het komt er in het Frans uit, of in het Engels, omdat je het even niet in het Nederlands kan verzinnen. Alsof je talencentra door elkaar disfunctioneren, of stoppen, en zich niks aantrekken van wat jij zelf wil uitdrukken. Of je gezelschap moet de uitleg geduldig nog een keer doen. Of ermee akkoord gaan dat stuk moeilijke conversatie uit te stellen tot je brein weer meedoet. Soms wil je mond niet zeggen wat je wil, slaat je tong dubbel of draait ze verkeerd (sexy is anders ja, hoewel). Het is best een angstaanjagend gebeuren, je bent bang dat het gewone je ontglipt. Gelukkig herstelt het zich na rusten telkens weer, en is het ook niet meer iets van elke dag.
Het gebrek aan concentratie brengt ook mee, dat je niet meer als vroeger veel boeken kan lezen. Het is niet het gewone gebrek aan concentratie dat iedereen wel eens kent, het is eerder een plotse onmogelijkheid van je brein. Alsof alle zenuwbanen zijn doorgeknipt, en verkeerd aan elkaar gezet. De input kent geen output meer en omgekeerd. Een warrige zone. De neurotransmitters zijn geen zuivere stofjes meer, maar bubbelen als detergent. Het brein krijgt de letters niet gelezen, de woorden niet in de juiste volgorde, de zinnen lijken onbegrijpelijk. Stoppen is dan de best denkbare optie. Wachten tot het weer beter gaat. En dat heeft een grote impact die echt niet leuk is. Je voelt je woordenschat vernauwen, je zinsbouw soms vereenvoudigen, je voelt dat je je brein niet kan voeden zoals het hoort, zoals je het zelf zou willen. Je gaat een deel van je normale culturele bagage missen. Je voelt je soms zelfs dommer worden, ook al blijf je wel intelligent. Het is ook rouwen, om je hersens die je laten vallen, die je niet meer vanzelfsprekend helpen zoals voorheen. Ze baren je zorgen, je moet er mee leven, anders naar jezelf gaan kijken. In elk geval, zo is het toch voor mij, voor wie taal in al haar vormen en begrip, altijd belangrijk was en een groot deel van mijn leven uitmaakte. En nog steeds. Voor wie moeilijke teksten eerder een spannende uitdaging waren en een vette kluif om je in te verdiepen. Voor wie lappen tekst vanbuiten leren er gewoon bij hoorde, in het Nederlands, Frans of Duits, en nooit enig probleem opleverde.
Als dat wegvalt en je brein gaat haperen, brainfog je dagelijkse uitdaging wordt, wel dat is veel slikken.
Nu, ik stuurde die Amerikaanse tekst toen rond naar een aantal mensen rondom mij, om hen mee te helpen verduidelijken hoe het voelde, dat ontplofte brein. Sommigen antwoordden niet, anderen waren heel dankbaar. En zo ook J. Hij was getroffen zei hij. En vond het erg voor me en begreep wat een impact het moest hebben. Zelf schrijver en theatermaker, man van het woord, en man van zijn woord. En zo had hij een heel eigen oplossing bedacht. Hij zei : ‘als je geen volle boeken meer kan lezen, dan moet je het in kleine stukjes doen. Dat versta ik. Ik laat een lezenaar voor je maken, ik doe je die cadeau. En dan leg je er boeken op, waar je kan in kijken, met korte verhaaltjes ook, of kunst of poëzie. En als je de lezenaar passeert, en je hoofd doet mee, dan kan je even kijken, een kort stukje lezen, zo blijft de taal toch in je buurt. Of de verbeelding, de kunst en schoonheid.’
En zo geschiedde. Hij ging langs bij Antoine Vandewoude, de bijzondere meubelmaker, en samen bedachten ze hoe de lezenaar er zou uitzien, die ze me vele maanden later met zn twee graag kwamen brengen. Ik vond de lezenaar een prachtig object, in notelaar warm gebeitst. Ik stond versteld en met tranen in de ogen. ‘Hij is zo mooi en zo eenvoudig, hij voelt van nu en ook van vroeger, als oud en nieuw, als beide tegelijk. ‘ zei ik bewonderend. De maker was heel blij met het compliment. Zo had hij hem bedoeld. En J. stond aangedaan mee te kijken. Met zn drieën een moment van vreugde. Ik legde er meteen het boekje op dat J. me voorheen te leen had meegebracht. ‘Carmiggelt Gedundrukt’ van Simon Carmiggelt. Korte verhalen van grote kwaliteit, om af en toe een stukje in te lezen. Op mijn maat.Wat was dat een mooie middag die tot nu voort blijft duren.
Sindsdien heeft de lezenaar altijd een prominente plek in mijn huis, en zijn er op een jaar tijd best wat boeken bij gekomen. Ik vermeed er nog te kopen, maar kreeg weer interesse, of een vriend doet al eens een boek cadeau. De mooie lezenaar nodigt uit om gevuld te worden, niet alleen met oude, maar ook met nieuwe dingen. Hij wil gebruikt en bekeken worden, geduldig wachtend tot de tijd er is, altijd daar. Mijn hoofd is eerst, dan volgen mijn handen, of soms omgekeerd. En dan neem ik een boek dat me die dag het beste lijkt. En ik blader en ik kijk, lees wat of mijmer zo een beetje. Ik voed mijn geest, mijn lichaam, en vooral mijn hele hart. De lezenaar is niet zomaar een lezenaar, een object. Hij is liefde, notelaar, hij is de mensen die van me houden.
Ik hoef dit niet te doen, maar geef graag bekendheid aan het werk van Antoine Vandewoude, meubelmaker en keramist www.antionevandewoude.be